موسسه راهبردی دیده بان، آقای بن آندونی، روزنامه نگار آلبانی در گزارشی به بیان خاطرات خود از سفری که به ایران داشته است، می‌پردازد. گزارش وی در چند بخش بوده و ابعاد مختلفی از واقعیت‌هایی را که توسط رسانه‌های خارجی به‌طورمعمول سانسور می‌شود را در خود گنجانده است.
ایران روزهای پس از رسیدن به توافق با قدرت‌های بزرگ (اعضای دائمی شورای امنیت بعلاوه آلمان)را طی می‌کند. معلوم نیست که طرفین در کدام قسمت‌ها عقب‌نشینی‌هایی کرده‌اند، ولی اکنون در عمل هیئت‌های خارجی به جمهوری اسلامی یورش آورده‌اند تا امتیازات اقتصادی و روابط قبل از دوران تحریم را احیا نمایند. شرکت‌های شل، هیولت پاکارد، توتال و سایرین با عجله از همدیگر پیشی می گیرند.
در مورد داعش یک پاسخ رسمی دارند که خانم افخم باحالتی حماسی بازگو می‌کند : "اگر تا چهل کیلومتری بیایند کاملاً نابودشان می‌کنیم". رئیس‌جمهور حسن روحانی که ملبس است قول می‌دهد تا آخر در کنار سوریه و اسد خواهند بود.
"ما برای همه موضوعات راه‌حل پیداکرده‌ایم و اکنون در حال تطبیق و نگارش همه ملاحظات هستیم" این سخنان متعلق به آقای ظریف، وزیر امور خارجه هست که در هتل هیلتون سابق آن را می‌خوانم. به نظر می‌رسد مسئله هسته‌ای با موفقیت به خط پایان خود می‌رسد. هرچند که مطالبات جدیدی پیداشده که ایران آنها را نمی‌پذیرد، چراکه خارج از توافق لوزان 2 آوریل می باشد، بیهوده هم نبود. ایران نه‌تنها سر را پایین نینداخته، بلکه مدتی پیش بازرسان را از مراکز نظامی خود بیرون کرده است. "غرب بیهوده وقتمان را تلف می‌کند، ما به آنچه در لوزان توافق کردیم پایبند خواهیم بود". بازهم سخنان آقای ظریف را می‌خوانم. در ماشینی قدیمی که پرده‌های سیاه آن نفس ما را می‌گیرد ولی می‌کوشد ما را از آلودگی هوا و دود خودروهای قدیمی نجات دهد، به خواندن ادامه می‌دهم. فرصتی پیش می‌آید و از خانم افخم که سی سال در وزارت خارجه کار می‌کند و به‌عنوان اولین سخنگوی زن انتخاب‌شده است سؤال می‌کنم که چه به دست آورده‌اید و وی با فارسی شیرینی که تا حدودی عصبانیت وی را تلطیف می‌کند می‌گوید : "همه‌چیز چنانکه ما می‌خواهیم خواهد بود و به خواسته خود رسیده‌ایم، ولی بدون اینکه اصول انقلاب اسلامی را زیر پا بگذاریم."
فرهنگ قدرتمند محلی ایران از همه می‌خواهد که با یکدیگر همکاری نمایند و رهبران قدرتمند کشور نیز تصمیم گرفته‌اند که کشورشان را طوری دیگر با باز کردن بیشتر جامعه آزمایش کنند. اقتصاد بی‌صبرانه منتظر بازگشت شرکت‌های خارجی نفت و گاز می باشد، هرچند که شرکت‌های آمریکایی تعلل می‌ورزند. برای آنها تاریخ با ایران تجربه‌ای است که تا جایی پیش می‌رود و دوباره برمی‌گردد. انگلیسیها منتظر نمانده‌اند، شرکت‌های آنها به دنبال احراز موقعیت سابق دوران شاه می‌باشند، همانند شرکت‌های غربی دیگر که همه‌جا واردشده‌اند. اروپا گویا به یک زیارت تاریخی فراخوانده شده است و می‌گویند: "بسیار دیرکردیم".
ایران هنوز مشکلات زیادی با همسایگان و دشمنان دارد. مجاهدین را زیاد تکرار می‌کنند و حتی به ما می‌گویند زمان آن خواهد رسید که آنها بر دوشتان سوار خواهند شد. در مورد داعش یک پاسخ رسمی دارند که خانم افخم باحالتی حماسی بازگو می‌کند : "اگر تا چهل کیلومتری بیایند کاملاً نابودشان می‌کنیم". رئیس‌جمهور حسن روحانی که ملبس است قول می‌دهد تا آخر در کنار سوریه و اسد خواهند بود.
فرهنگ قدرتمند محلی ایران از همه می‌خواهد که با یکدیگر همکاری نمایند و رهبران قدرتمند کشور نیز تصمیم گرفته‌اند که کشورشان را طوری دیگر با باز کردن بیشتر جامعه آزمایش کنند.
"ایران به‌زودی بازتر خواهد شد"، این‌ها سخنان معلمی است که با پیچیدگی در مورد ارزش درآمد و هزینه‌هایش صحبت می‌کند. وی می‌گوید تا پایان ماه وقت است و صادقانه می‌خندد. "اگر نصیب شد ماه دیگر..." دو جوانی که در رستوران کار می‌کنند کنجکاوانه همراه ما می‌آیند. ایرانیان عادی همانند این دو هستند، البته نه دانشجویان و فرهیختگان. این را در انسان‌هایی که اطراف من هستند نیز می‌بینم، در همه کار این‌گونه آرام هستند، البته به‌استثنای ترافیک که مانند فیلم‌های اکشن است. زیاد با آنها می‌خندم، آنها نیز با من. آرام می‌شوند، من هم آرام می‌شوم.
اقتصاد
ایران در سال گذشته (شمسی) از موزه‌ها 12 میلیون دلار به دست آورد و سال آینده نیز پیش‌بینی می‌کنند عایدات به 18 میلیون برسد. این نتیجه بازدید 20 میلیون توریست است که 75/1 میلیون آن خارجی است. اینجا جاهای دیدنی بسیار زیاد است. پرسپولیس باستانی، موزه هنر باستانی، هنر مدرن، کاخ شاه و دیدنی‌های بسیار دیگر. یورش و شتاب واقعی با هیئت‌های تجاری صورت می‌گیرد که فوج فوج به ایران می‌آیند. آنها برای تحولات سریع آماده‌اند که انتظار می‌رود پس از تاریخ 30 ژوئن رخ دهند. همه می‌خواهند که قرارداد را قبل از این تاریخ ببندند. شرکت‌های چندملیتی که بیشتر از اروپا و بعد از آسیا هستند و تا زمان تحریم‌ها قبلاً آزادانه تجارت می‌کردند، برنامه‌ریزی کرده‌اند که دوباره بازگردند: مرسدس، هاولت پاکارد، توتال فرانسه، شل هلندی، بریتیش پترولیوم و انی از ایتالیا و همچنین شرکت‌های آمریکایی. آنها بیش از 98 میلیون دلار صادرات داشته اند، آن‌هم در چهارماهه اول سال 2015، که 67% نسبت به سال 2014 بیشتر است. البته اصلاٌ واردات نداشته‌اند. نگرانی تجار نحوه توافق پایان ژوئن می‌باشد. ایرانی‌ها می‌خواهند که تحریم‌ها بلافاصله لغو گردد.
خبر لغو سفر به اصفهان، شهری که نویسنده بوسنیایی انس کاریچ و علمای مسلمان در مورد آن زیاد نوشته‌اند باخبر دیگری همراه بود که همان سفر به پایتخت امپراتوری ایران باستان یعنی پرسپولیس بود.
ایران با تبلیغات خود مشخص کرده است که فرهیختگان زیادی در جمعیت 81 میلیونی خود دارد که دیگر منتظر نمی‌مانند. ذخیره گاز، آن را در جایگاه دوم جهان قرار داده است و ازلحاظ نفت نیز در رتبه چهارم است. خود تجار آمریکایی از بوروکراسی خودشان واهمه دارند که تحریم‌ها را در آینده به دلایل دیگر برگرداند.
هنر
درون خودرو در مورد هنر صحبت می‌کنم ولی اطرافیان برایشان جالب نیست. هنر آنها فوق‌العاده است، نه‌تنها به خاطر ابعاد سنتی و یا صنایع‌دستی که خود نوعی هنر بوده است؛ و نه‌تنها به خاطر تولید فرش که با آن در جهان شناخته می‌گردد؛ و نه حتی به خاطر شعر فوق‌العاده و یا هنر سینمای امروز؛ بلکه به دلیل هویت منحصربه‌فرد خود. ایران مثل ژاپن یکی از قدیمی‌ترین کشورهای جهان است. زبان فارسی نیز زبانی بسیار غنی و فوق‌العاده بوده و برای نویسنده تنوع عبارات را فراهم می‌سازد. ما به آلبانی کتاب‌های بوستان و گلستان سعدی را از طریق بخارا داریم؛ و همچنین ترجمه شاهنامه راداریم که کتاب شاهان است و تاریخ افسانه‌ای ایران با توصیف می‌کند. در صنعت فیلم‌سازی ایرانی‌ها در میان سایر کشورهای آسیایی بی‌نظیر هستند، جنگ با عراق که در سال 1980 شروع شد نویسندگان معاصر را الهام بخشید. بسیاری از متون عاطفی بوده و به انگلیسی نیز ترجمه‌شده‌اند. در رأس همه این‌ها، شعر سنتی فارسی می‌باشد. معروف‌ترین شاعر نیز رومی است. وی عارفی است که در قرن 13 می‌زیسته است. ما سعدی را نیز می‌شناسیم.
وی در ادامه گزارش خود می‌نویسد:خبر لغو سفر به اصفهان، شهری که نویسنده بوسنیایی انس کاریچ و علمای مسلمان در مورد آن زیاد نوشته‌اند باخبر دیگری همراه بود که همان سفر به پایتخت امپراتوری ایران باستان یعنی پرسپولیس بود. پس‌ازآن وی نحوه سفر به شیراز و هوای گرم آن را تشریح می‌کند و می‌گوید پرسپولیس در 70 کیلومتری شیراز قرار داشته و در سال 1979 به‌عنوان میراث جهانی از سوی یونسکو اعلام گردید. ایرانی‌های باستان آن را به‌عنوان شهر پارسیان می‌شناختند و پرسپولیس کلمه یونانی به معنای شهر پارس‌ها می‌باشد. البته نام دیگر آن نیز تخت جمشید می‌باشد. پس‌ازآن از باستان‌شناس فرانسوی به نام آندره گوادارد که در سال 1930 اینجا حفاری کرده است نقل می‌کند که انتخاب این مکان توسط کوروش صورت گرفت، ولی داریوش اول بود که این‌همه آبادانی در آن ایجاد کرد. داریوش بود که دستور ساخت کاخ آپادانا و تالار مشاوره را صادر نمود و در زمان پسر وی ساخت‌وسازها پایان یافت. وی پس‌ازآن با اشاره به اقدامات تاریخی اسکندر مقدونی می‌گوید به نوشته بیرونی وی این شهر را به آتش کشید : "او (اسکندر) کل پرسپولیس را آتش زد و این به خاطر انتقام به آتش کشیده شدن آتن 150 سال پیش از آن توسط شاهان ایران بود."
آقای آندونی به دیوارنگاری‌های زیادی که در دیوارهای ساختمان‌های مختلف از سوی افرادی که در سی صدسال اخیر از پرسپولیس دیدن نموده و خواسته‌اند نام خود را در آنجا به یادگار بگذارند اشاره‌کرده و می‌گوید بر روی دروازه ملل و همه‌جا تاریخ دیگری که هنوز کشف نشده است وجود دارد و آن اسامی باستان شناسان، نظامیان، تجار، دولتمردان، انسان‌های عادی، معلم، افراد ماجراجویی است که علائم خود را بر جای گذاشته‌اند تا خود را به‌عنوان فاتحان این شهر تاریخی که در مهروموم‌های 330-331 قبل از میلاد از سوی اسکندر مقدونیه به آتش کشیده شد تلقی نمایند.
اسامی تعدادی سرباز هندی از دوره جنگ جهانی اول تا اینکه انگلیسی ها جای خود را به آمریکاییها می دهند، در این دیوار نگاریها وجود دارد.
وی همچنین شهر پرسپولیس را بسیار باعظمت توصیف کرده و می‌گوید که بسیاری از آثار آن در موزه‌های مطرح دنیا مثل موزه انگلیسی لندن، انستیتوی شرق‌شناسی شیکاگو، موزه متروپلیتان هنر در نیویورک قرار دارند. در ادامه می‌گوید که هر جا که نگاه کنی بقایای ساختمان‌های عظیم و دیوارهای این ساختمان‌ها و نیز اشکال زیبای دیگری را مشاهده می‌کنی که بر روی مساحتی 600 هکتاری در اطراف پرسپولیس احداث‌شده‌اند و باغ‌هایی نیز در آن بوده است.
در خصوص گرافیت‌ها و دیوارنگاریها نیز آقای آندونی توضیح می‌دهد که از سال 1638 تا امروز افراد زیادی اسامی خود را بر دیوارها حک کرده‌اند و از لابلای دیوارنگاریها می توان به تاریخ ایران نیز پی برد که در ابتدا تجار هلندی بودند که به هند می رفتند و پس از آنها نوبت به انگلیسیها رسید و نوشته های آنها اطلاعاتی در مورد فعالیتهای مختلف را ارایه می دهد، همچنین اسامی تعدادی سرباز هندی از دوره جنگ جهانی اول تا اینکه انگلیسی ها جای خود را به آمریکاییها می دهند، در این دیوار نگاریها وجود دارد.
